21 Ιουλ 2014

Η ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΣΤΗΝ ΟΜΑΔΑ




Η επικοινωνία μοιάζει να είναι ένα από τα πιο απλά πράγματα στον κόσμο. Τι συμβαίνει όμως όταν αισθανόμαστε ότι ο συμπαίκτης ή ο συνεργάτης μας δεν μας ακούει, μοιάζει να μας αγνοεί ή να μην καταλαβαίνει τι του λέμε;
Η ανθρώπινη επικοινωνία διεξάγεται σε δύο επίπεδα συγχρόνως. Το ένα είναι το λεκτικό δηλαδή το περιεχόμενο της συζήτησης. Συζητάμε π.χ. ως ομάδα για το πως πήγε ο χθεσινός αγώνας. Ενώ αρχικά η συζήτηση μπορεί να ξεκινήσει ήπια σταδιακά αρχίζει να υπάρχει ένταση η οποία κλιμακώνεται και μπορεί να καταλήξει σε καυγά.
Τις στιγμές που επικοινωνούμε εκτός από αυτά που λέμε υπάρχουν και αυτά που αισθανόμαστε για τον εαυτό μας και τους άλλους. Μπορεί να βιώνουμε μια γκάμα συναισθημάτων όπως απόρριψη, ζήλεια, φόβο, ενοχή, ικανοποίηση, χαρά. Κάποιος παίκτης, για παράδειγμα, ενδεχομένως να αισθάνεται ότι ο διαιτητής ή ο προπονητής του τον αδίκησαν ή ότι κάποιος συμπαίκτης δεν τον στήριξε αρκετά εντός γηπέδου. ‘Ισως πάλι να θεωρεί κάποιον υπαίτιο για το κακό αποτέλεσμα που έφερε η ομάδα. Όλες αυτές οι ενδόμυχες σκέψεις και τα συναισθήματα αποτυπώνονται στα μη λεκτικά μηνύματα που στέλνει. Ποια είναι αυτά; Οι εκφράσεις του προσώπου, η στάση του σώματος, η βλεμματική επαφή, οι χειρονομίες, ο τόνος, η ένταση της φωνής. Ακόμα και η σιωπή ή οι παύσεις μπορεί να στέλνουν στους άλλους επικοινωνιακά σήματα.
Έτσι λοιπόν στο μη λεκτικό επίπεδο τα μηνύματα συνδέονται με το πως ο ένας συνομιλητής βλέπει τον άλλο και τι αισθάνεται γι’αυτόν. Τα μηνύματα αφορούν στη σχέση των συνομιλητών («σε δέχομαι», «σε εμπιστεύομαι», «με καταπιέζεις», «δε συμφωνώ μαζί σου»κτλ). Έχετε παρατηρήσει τον τόνο της φωνής σας κάθε φορά που διαπληκτίζεστε για ένα θέμα; Συνήθως ανεβαίνει κατακόρυφα. Όπως είπε κάποιος «Οι περισσότεροι τσακωμοί γίνονται όχι λόγω του περιεχομένου της συζήτησης αλλά λόγω του τόνου της φωνής».
Τα μηνύματα αυτά, τα οποία αποτελούν το 70% της επικοινωνίας είναι άλλοτε συνειδητά και άλλοτε όχι. Μπορεί δηλαδή ο προπονητής να μιλά και να δίνει οδηγίες σε ένα παίκτη και ενώ ο παίκτης συμφωνεί λεκτικά ταυτόχρονα αποφεύγει τη βλεμματική επαφή ή δεν απαντά. Αυτό είναι το φαινόμενο των «διπλών μηνυμάτων». «Άλλα λέω και άλλα κάνω». Τα σινιάλα που στέλνει το σώμα είναι διαφορετικά από τα λόγια γεγονός που υποδηλώνει κάποιο μπέρδεμα στην επικοινωνία.
Κάτι επίσης που μπλοκάρει την ανθρώπινη συνδιαλλαγή είναι οι «ταμπέλες» που βάζουμε στους άλλους χρησιμοποιώντας επίθετα όπως «είσαι τεμπέλης», «τα κάνεις όλα λάθος», «είσαι άχρηστος». Πόσες φορές δεν ακούμε εκφράσεις αυτού του τύπου μέσα στα γήπεδα; Στην Ελλάδα μάλιστα υπάρχει το στερεότυπο ότι τέτοιοι χαρακτηρισμοί βοηθούν στο να πεισμώσει ο παίκτης και να φέρει το επιθυμητό αποτέλεσμα. Παρ’όλα αυτά, θα πρέπει να είμαστε ενήμεροι ότι τα επίθετα αυτά είναι προσβλητικά και μη λειτουργικά καθώς απευθύνονται στο σύνολο της προσωπικότητας του άλλου και όχι σε μια συγκεκριμένη συμπεριφορά ή επίδοση. Ειδικά, οι επαγγελματίες (προπονητές, διοικητικοί παράγοντες) που ασχολούνται με παιδιά και εφήβους θα πρέπει να είναι πολύ προσεκτικοί και να αποφεύγουν τέτοιους χαρακτηρισμούς οι οποίοι μπορεί να λειτουργήσουν ανασταλτικά στην εξέλιξη ενός νέου παίκτη.
Συμβαίνει επίσης οι προπονητές να χρησιμοποιούν τη σύγκριση μεταξύ των παικτών προκειμένου να αυξήσουν την επίδοσή τους. Μία τέτοια τακτική ενδεχομένως βραχυπρόθεσμα να έχει αποτελέσματα αλλά για ένα παιδί ή έφηβο η σύγκριση μπορεί να λειτουργήσει ανασταλτικά ως προς την εξέλιξη της προσωπικότητάς του. Τι μήνυμα περνάμε άραγε με τη σύγκριση; Ή πώς ο νέος το ερμηνεύει; «Δεν είσαι αρκετός/η», «δεν σε δέχομαι έτσι όπως είσαι», «ενδεχομένως να πιστεύω ότι δεν έχεις ταλέντο». Ιδιαίτερα σε παιδιά που είναι πιο ευάλωτα στην κριτική τέτοιες πρακτικές δεν είναι εποικοδομητικές. Υπάρχουν πολλές περιπτώσεις παιδιών που «κρέμασαν τα παπούτσια τους» επειδή ακριβώς δεν άντεχαν την κριτική και τη συνεχή σύγκριση.
Τι πρέπει να θυμόμαστε;
    Όσο πιο ενήμερος είναι κάποιος για τα μηνύματα που στέλνει τόσο καλύτερα επικοινωνεί με τους άλλους. Σε αυτό το σημείο ο ρόλος του προπονητή ως συναισθηματικού ηγέτη της ομάδας είναι ιδιαίτερα σημαντικός. Αυτός δημιουργεί μέσω της επικοινωνίας το κατάλληλο συναισθηματικό κλίμα για να μπορέσουν οι παίκτες να γνωριστούν, να συνεργαστούν αρμονικά και να ξεδιπλώσουν τα ταλέντα τους. Χρειάζεται να υπάρχει ένα κλίμα διαλόγου και εμπιστοσύνης μέσα στο οποίο οι προσβολές, οι αρνητικοί χαρακτηρισμοί και τα υποτιμητικά σχόλια δεν θα έχουν θέση.
    Η αξία του καθενός μέσα στην ομάδα είναι δεδομένη και πρέπει να αναγνωρίζεται λεκτικά και μη-λεκτικά. Όλα τα παιδιά έχουν την ίδια αξία και ο καθένας μέσα από το ρόλο του συμβάλλει στην επίτευξη του κοινού σκοπού. Μία ταινία άλλωστε για να γίνει χρειάζεται εκτός από τον σκηνοθέτη και τους πρωταγωνιστές, το τεχνικό προσωπικό, τους κομπάρσους, την ομάδα παραγωγής. Αν κάποιο κομμάτι της αλυσίδας λείψει η ταινία δεν μπορεί να ολοκληρωθεί. Το ίδιο συμβαίνει και με την πορεία μίας ποδοσφαιρικής ομάδας.